Hương Kiều Loan
Tiếng hát của Duy Trác tha thiết:
Nắng Sài Gòn em đi mà chợt mát
Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng
Anh vẫn yêu màu áo ấy vô cùng….
Bản nhạc “Áo lụa Hà Đông” của nhạc sĩ Ngô Thụy Miên phổ từ thơ Nguyên Sa, thơ và nhạc đã khiến người nghe không khỏi bâng khuâng, quyến luyến một hình ảnh quyến rũ và duyên dáng của giai nhân trong chiếc áo lụa Hà Đông, một địa danh nổi tiếng về ngành dệt lụa. Chắc chắn chiếc áo mà Nguyên Sa mô tả đây phải là chiếc áo dài, chứ không thể là áo cánh hay áo bà ba đuợc. Vẫn biết y phục của phụ nữ Việt Nam có ba bốn loại áo. áo bà ba mà người miền Nam thường mặc ở trong nhà hay đi chợ, giống như cái áo cánh của phụ nữ miền Bắc và miền Trung vậy. Thế nhưng, tất cả ba miền, khi người phụ nữ đi dự lễ, đình đám, tiệc tùng… thì hầu như các bà, các cô đều mặc áo dài cả.
Chiếc áo dài Việt Nam đã đuợc ca tụng qua bao nhiêu triều đại và quả đúng như vậy, vì chiếc áo dài khi đuợc mặc trên mình người thiếu nữ, đã duyên dáng xinh đẹp ra sao, nên mới đánh động đuợc các thi, hoạ,văn nhân tốn bao nhiều sơn, mực, phấn, giấy, vải, để lưu lại hình ảnh giai nhân với chiếc áo dài tha thướt đó. Các thi nhân thì ngẩn ngơ khi ngắm một tà áo bay bay trong chiều thu sang,
Áo nàng vàng, anh về yêu hoa cúc,
Áo nàng xanh, anh mến lá sân trường.
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu thương,
Anh thay mực cho vừa màu áo tím.
( Nguyên Sa)
Vâng, màu áo nàng đã khiến những anh sinh viên ngơ ngẩn mỗi chiều bên cổng trường ngóng đợi một tà áo thân quen…
Những tà áo trắng như những cánh buớm của nữõ các sinh đang tuổi xuân thì đã khiến bao con tim các nam sinh rung động.
Sân trường bầy gái trẻ
Đùa nắng má hây hây
Gió vô tình thổi nhẹ
Tà áo trắng tung bay…
(Trần văn Lương)
Và còn nhiều nữa, như:
Sài Gòn bây giờ trời mưa hay nắng?
Tà áo em bay theo giọt nắng vàng.
Con đường ta đi giòng sông kỷ niệm,
Nỗi nhớ trong em nỗi nhớ dịu dàng.
( Trần Ngoc)
Ngoài cửa lớp
Là áo người trắng cả giấc ngủ mê
Là bài thơ còn hoài trong cặp
Giữa giờ chơi mang đến lại mang về.
(Đỗ trung Quân)
Em về mặc cánh hoa rơi
Áo em tím suốt một trời bằng lăng.
(Bình Nguyên Trang)
Áo dài thường may bằng những hàng lụa mỏng, màu sắc nhẹ nhàng. Chiều dài của áo cách gấu quần khoảng 30 phân, có khi ít hơn. Áo dài có cổ, giống như cổ áo tàu, cổ áo cao chừng hai, ba centimet. Thân trên của áo dài may sát với thân hình người phụ nữ, kín từ cổ đến cánh tay, nhưng vẫn phô trương đuợc nhưng nét mỹ miều của thân thể, vàø vẫn là kín đáo đoan trang. Từ vòng eo trở xuống thân áo gồm hai vạt áo, vạt trước và vạt sau. Bên trong, người phụ nữ mặc quần dài, may thuôn theo hai ống chân, những cô gái có đôi chân dài, mặc quần bằng tơ, hay lụa óng, khi buớc đi, dáng uyển chuyển, và hai tà áo đuợc tự do bay bay theo gió thổi, đã khiến một ký giả người Mỹõ, bạn của anh tôi, lần đầu đến Việt nam vào thập niên 60 khi nhìn các nữ sinh trung học lúc tan truờng, đã phải kêu lên là đẹp quá và đã ví những tà áo trắng đó không khác gì một đàn bướm bay lượn trên con đuờng Cường Để ngập lá vàng.
2. Chiếc áo dài đã đuợc biến dạng ra sao từ những năm xa xưa?
Khoảng thời điểm của năm 1910 tới 1950, chiếc áo dài đuợc may hơi rộng rộng, không bó sát thân hình, vì người phụ nữ phải mặc chiếc áo cánh ngắn tay bên trong, thông thường là áo “phin” hàng cotton, mỏng, sợi tơ vải rất thanh, và nhẹ, gọi là áo “phin nõn”. Chiếc áo ngắn đó có túi nhỏ bên hai vạt áo. Hàng áo dài thường là luạ, vải, còn gấm và tơ dành cho những người giàu có. Người nghèo thì may áo dài bằng vải.
Về màu sắc của áo dài, thì vào thời điểm đó, phụ nữ còn nhiều nhút nhát e dè. Không dám làm cách mạng trong vấn đề y phục, nên họ thường mặc những màu nhạt, nhẹ nhàng, mà không dám mặc những màu sặc sỡ, trông chói lọi vì sợ cho là không đứng đắn. Cái nền nếp, sự bảo thủ của lớp người cổ xưa đã khiến người phụ nữ thuở đó phải ngại ngần trong sự chọn màu sắc của áo. Chỉ những ả đầu hay đào hát mới dám dùng màu sặc sỡ cho y phục. Còn các tiểu thư, các bà mệnh phụ đa số là mặc những màu hồng nhạt, màu lòng tôm, màu mỡ gà. Những màu rực rỡ chỉ đuợc họ mặc trong dịp lễ lớn như đám cuới, đám rước hội. Hầu như người ta không thấy người phụ nữ bình thường ở lớp tuổi 30 lại mặc màu đỏ khi đi phố.
màu trắng, đen, xám, và nâu là dành cho những phụ nữ tuổi ngoài 40. Vào thập niên đó khó mà kiếm đuợc một cô gái đương thì, tuổi xuân mộng lại chọn màu xám buồn để mặc. màu trắng, quần trắng là thuờng dành cho học sinh trung học, Ngoài ra, màu trắng, màu đen, cũng thường dùng cho những truờng hợp tang chế.
Cổ áo dài thường may giống như cổ áo Tàu. Phụ nữ ở vào tuổi trung niên thì cổ áo may hở một khúc nhỏ phía truớc khoảng bằng nửa gang tay để phô trương những dây hột vàng 24k đuợc đánh như dây chuyền, gồm các hột vàng nhỏ bằng 1/3 hột đậu xanh, kết lại thành một chuỗi dài và quấn nhiều vòng quanh cổ, nhưng họ chỉ khoe phần nữ trang đó ỡ chỗ cổ phiá truớc. Phần còn lại đuợc đeo dấu bên trong áo. Họ không đeo nguyên xâu chuỗi ra ngoài cổ áo.
3. Khuy áo cũng đóng một vai trò quan trọng và biến dạng dần theo mốt của áo. Khuy áo cũng đuợc đổi thay theo mốt của áo. Khuy áo thường đuợc làm bằng những hạt thuỷ tinh trong, tròn như hòn bi và to hơn hạt ngô, đủ màu theo áo. Nhưng thường là màu hổ phách, hay màu xanh ngọc, như màu qủa nho, hoặc hạt khuy đuợc tráng thủy giống như những viên ngọc trai màu phấn hồng, màu ngà.
Khuy áo đuợc đính vào áo bằng chân khuy. Chân khuy áo đuợc tết bằng hàng vải cùng màu, hay chính vải của áo, đuợc may lộn nhỏ như thân cây tăm to, đó là những chiếc chân khuy đẹp. Người thợ may xếp hai chân khuy như hai chiếc tăm nhỏ nằm song song nhau. Khéo và may giỏi là sao hai chân khuy áo may lộn cho thật muớt, đều và nhỏ, mũi kim đính khuy vào thân áo phải đều như tắp, chiếc khuy đuợc lồng vào chân khuy, bộ khuy đuợc chia làm hai phần, phần một là phần có hạt khuy áo, phần kia là phần hạt khuy áo đuợc lồng vào, chân của khuy áo đều giống nhau từ dạng đến kích thước. Ngoài ra khuy cũng được làm bằng vải tết lại. khuy thường là bằng vải cùng màu với vải may áo, nếu là áo hoa, thì sẽ phải chọn một màu nào nhiều nhất của áo để làm khuy.
4. Thế rồi có một cuộc cách mạng lớn về y phục cuả thập niên 30, do nhà vẽ kiểu mẫu y phục thời trang : Cát Tường, đuợc mệnh danh là Lemur, Người sáng chế những đổi mới cho áo dài, đã làm một cuộc cách mạng lớn về y phục phụ nữ ngày đó. Ông Cát Tường đã cải biến những chiếc áo dài, gây sôi nổi trong xã hội thời bấy giờ và bị giới bảo thủ chống đối kịch liệt, cho là kiểu áo mới làm hư phụ nữ. Dĩ nhiên những kiểu áo dài do ông sáng chế ra đã đuợc một số phụ nữ theo mới yêu thích. Những chiếc áo đó có cái đẹp riêng của chúng. Chiếc áo Le Mur cải biến là tay áo không ráp theo lối thường truớc đó, tức là tay áo ráp ở khoảng giữa cánh tay, từ vai xuống khuỷu. Lối cải biến của nhà may Cát Tường thì tay áo đuợc ráp từ vai như áo sơ mi hay áo ngắn. Vai áo hơi bồng, Hò áo đuợc thay đổi, cổ áo đuợc cắt rộng xuống, không còn cổ như kiểu áo Tàu nữa, mà cổ áo là hình trái tim, hay cổ tròn, rồi kết ren quanh cổ, tuỳ theo màu áo và màu sắc.
Ngực áo thêu hay gắn ren. Khuy áo cũng đuợc thay đổi, người ta dùng những loại khuy tròn và dẹt, hình những bông hoa v…v… như khuy dùng cho các loại áo ngắn.
Những kiểu áo Lemur này đã bị những người bảo thủ cho là lố lăng, dị hợm, và lên tiếng công kích dữ dội trên báo chí, mặc dù các kiểu áo đuợc những phụ nữ cấp tiến hưởng ứng nhiều. Vào giai đoạn 1930, xã hội VN cũng có những thành phần chạy theo Tây, học đòi theo ngoạị bang những cái rởm, hành động lố lăng, trơ trẽn của một lớp người trưởng giả học làm sang, đã khiến nhà vănVũ Trọng Phụng cho ra đời cuốn truyện “Số Đỏ” để chấm biếm những thói hư tật xấu của một tầng lớp nào đó trong xã hội đương thời.
Nhưng rồi phong trào cấp tiến của áo dài đó cũng không tồn tại, người ta lại trở về với lối áo cổ xưa, nghiã là chiếc áo dài đơn thuần giản dị hợp với cá tính của phụ nữ Việt Nam hơn. Áo vẫn may hơi rộng rộng.
Mãi cho đến thời điểm 1960, người ta mói bắt đầu mặc áo dài may bó sát lấy thân hình để phô trương nét kiều diễm của thân thể, tà áo may vừa phải, không quá lớn, cũng không quá nhỏ. Sau đó mốt áo lại được cải biến dần dần, cứ vài năm lại thay đổi một tý, khi thì cổ áo đuợc may thấp, khoảng 1 centimet rưỡi,đến 3 centimet là tối đa, chiều dài của áo cũng đuợc may ngắèn hơn, khi thì mode lại đổi, là chiều dài của vạt áo dài chỉ cách gấu quần khoảng một gang tay, và cổ áo lại đuợc may cao hơn, từ 5 tới 7 centimet. Mốt áo may ngắn đi thì dễ cho phụ nữ sửa lại, chỉ việc cắt vạt áo cho ngắn bớt, là có áo mặc hợp với thời trang, nhưng khi mốt áo đổi thành dài hơn, thì người phụ nữ bắt buộc phải tốn tiền may áo mới. Chiếc áo dài lại kén chủ nhân mặc nó, bới vì mập quá, hay ốm quá, đều đuợc “nó phản bội” rõ ràng, không giúp chủ nhân che những khuyết điểm của thân hình, như khi người phụ nữ mặc y phục của Tây Phương: dress hay blouse, hay longdress, và nhất là kiểu áo đại lễ của Đại Hàn thì còn che đuợc bụng bầu đến vài ba tháng.
Ngoài ra quần mặc với áo dài cũng đuợc thay đổi theo mốt luôn. màu quần căn bản là quần lụa trắng, hoặc đen, nhưng thường người ta mặc quần trắng, chỉ mặc quần đen vào những kỳ có kinh nguyệt. Quần thuờng may bằng hàng lụa mềm, may dài đến gót chân, ống quần rộng khoảng một gang tay rưỡi, lưng quần đuợc lồng dây thun. Vào năm 1954, người miền Nam có sáng kiến rất hay,là họ mặc quần nút bấm, thì quần đuợc may sát vòng bụng, may vừa đúng eo, và để thân hình có chui lọt đuợc, bên hông phía trước của quần đuợc xẻ xuống chừng một gang tay, và có nút bấm, loại quần này khi mặc với áo dài sẽ đẹp hơn, vì vải không cộm lên ở bụng như lưng quần bằng thun, nên nhìn rất muợt mà.
Thập niên 60, có rất nhiều đổi thay quan trọng về chiếc áo dài Việt Nam. Đó là tay áo raglan. Người ta sáng chế ra áo tay raglan, tức là tay áo nối từ cổ xuống nách, xéo theo hò áo. Loại tay áo này sẽ không nhìn thấy khúc nối ở lưng cánh tay nữa, chiếc áo dài coi đẹp hơn. Và cũng từ kiểu áo raglan này, lại sáng chế thêm sự văn minh khác nữa, tức là người mặc có thể cho may hai tay áo bằng hàng ren một màu trong các hoa của áo, hoặïc tiệp màu với màu vải áo, có khi là hàng voan, coi cũng rất đẹp. Và khuy áo cũng đuợc thay đổi luôn, họ dùng khuy bấm cho áo dài. Áo dài ở thời điểm này may ôm sát vào thân hình, eo áo đuợc thắt chặt, có người còn dùng dây quanh áo phiá trong ở vòng hai để eo đuợc nhỏ hơn. Vạt áo may dài lê thê, chỉ hở tý gấu quần. Giữa thập niên 60, mốt áo mới thay đổi là áo dài midi, coi xinh xắn hơn, vì vạt áo không dài nữa, chỉ dài quá đầu gối một gang tay.
còn tiếp…
